De afgelopen tijd zijn verschillende artikelen[1] verschenen in landelijke dagbladen over dividendbelastingtransacties. Bekende casussen die voorbijkwamen: een bierimperium en een voormalige rederij, nu investeringsmaatschappij. Die artikelen hebben ook geleid tot kamervragen die intussen zijn beantwoord, en er heeft een technische briefing plaatsgevonden aan een aantal kamerleden. In de publicaties komen weliswaar verschillende situaties aan de orde, maar in alle gevallen wordt gesuggereerd dat er sprake is van een opzetje om winst uit te keren zónder Dividendbelasting. In dit artikel probeer ik aan de hand van enkele vragen en antwoorden uit te leggen hoe het werkt en wat het wettelijk kader is. Het is daarbij onvermijdelijk in de fiscale techniek en dito jargon te duiken, maar ik probeer het voor niet fiscaal geschoolden zo helder mogelijk op te schrijven.
Vraag 1: In alle omschreven ‘dividendbelastingtransacties’ worden reserves omgezet in (nominaal) kapitaal omdat ze op verschillende manieren worden belast. Waarom eigenlijk?
Hierover schrijft NRC: “Kapitaal mag altijd onbelast teruggegeven worden aan de aandeelhouders. Hoogleraar Belastingrecht Van de Streek zegt hierover: „Dat is vanuit de gedachte dat het geld dat je in een onderneming steekt, en waarmee die vervolgens aan het werk gaat en mogelijk winst maakt, al van jou was. En iets wat al van jou was, daar hoef je geen belasting over te betalen.””
De Volkskrant: “Het idee achter de belastingvrije teruggaaf van kapitaal is niet zo gek. Een investeerder steekt geld in een bedrijf en wordt zo aandeelhouder. Wanneer het bedrijf besluit een deel van dat geld terug te geven, zou het raar zijn als de investeerder daarover belasting zou moeten betalen: even raar als wanneer je iemand geld leent en belasting moet betalen wanneer je dat terugkrijgt.”
Het rendement op de investering daarentegen is in beginsel belast. Volkskrant: “Wanneer het geïnvesteerde kapitaal geld oplevert (dividend), moet je als aandeelhouder wél belasting betalen. Dus als het bedrijf in kwestie winst maakt, en een deel van die winst als beloning uitkeert aan de aandeelhouders, dan heft de overheid daarover 15 procent Dividendbelasting.”
In de wet komt die koppeling tussen kapitaal en rendement ook steeds terug. Er wordt bijvoorbeeld verwezen naar het bedrag “uitgekeerd boven het gemiddeld op de desbetreffende aandelen gestorte kapitaal” en “indien en voor zover er zuivere winst is”. Je moet dus alleen dividendbelasting betalen als er sprake is van een uitkering van winst: het inkomen dat is verdiend met het geïnvesteerde kapitaal. Het geïnvesteerde kapitaal kan dan zonder heffing terugbetaald worden.
Een tweede onderdeel van deze vraag is hoe je de ‘reserve’ moet duiden: is het [MV1] [EV2] ‘winst’ of ‘kapitaal’? Mij is altijd verteld dat het civielrechtelijk allemaal niet uitmaakt hoe je het noemt, maar doorgaans maakt men onderscheid tussen zogenoemde ‘winstreserves’ en ‘agioreserves’. Een agioreserve[2] ontstaat bijvoorbeeld wanneer een aandeelhouder meer op de aandelen stort dan het nominaal kapitaal van het aandeel. Dan is het is dus kapitaal.
Vraag 2: Een bedrijf zet een reserve om in nominaal kapitaal en vermindert vervolgens het nominaal kapitaal. De uitkering blijft onbelast. Als het om een kapitaalterugbetaling gaat en kapitaal kan zonder belasting worden teruggeven, waarom dan die stappen?
Die stappen zijn wettelijk voorgeschreven. Op die manier kan vanuit een reserve een terugbetaling plaatsvinden zonder belastingheffing. Maar het blijft een terugbetaling van kapitaal. De wet is op dit punt meermaals aangepast. Even een korte geschiedenisles: bij de invoering van de voorganger van de huidige wet in 1918 (Wet op de dividend- en tantièmebelasting 1917, hier), wordt een terugbetaling van kapitaal onvoorwaardelijk vrijgesteld. Dat verandert echter in 1931 (hier). Als gevolg van deze wijziging wordt een terugbetaling van kapitaal belast met Dividendbelasting, als er zuivere winsten zijn. Deze regeling moet voorkomen dat heffing van Dividendbelasting wordt uitgesteld als er winsten zijn; noem het een soort ‘last in-first out’-regeling. Vlot na de invoering van deze regeling wordt dan ter reparatie een nieuwe regeling ingevoerd die een terugbetaling van gestort kapitaal zonder belasting toestaat. In de kern is de regeling sindsdien niet meer gewijzigd (zie hier, p. 68 e.v.). Eerst moet agio worden omgezet in nominaal (gestort) kapitaal voordat een terugbetaling kan plaatsvinden.
In de beantwoording op Kamervragen schreef toenmalig staatssecretaris Van Rij: “De basisgedachte in de Dividendbelasting is dat er in beginsel een dividend-belastingclaim rust op het gehele vermogen van een vennootschap voor zover dat vermogen het door aandeelhouders ingebrachte kapitaal (het fiscaal erkend kapitaal), te boven gaat. De claim in de Dividendbelasting rust dus op de winst(reserves) en niet op het ingebrachte kapitaal. Dividenden zijn daarom belast met Dividendbelasting. Terugbetaling van fiscaal erkend kapitaal is echter geen dividend aangezien dit kapitaal door de aandeelhouders op een eerder moment is ingebracht. Er gaat dus geen dividendbelastingclaim verloren bij een
kapitaalterugbetaling. Terugbetaling van fiscaal erkend kapitaal als zodanig kan daarom niet worden aangemerkt als belastingontwijking.”
Vraag 3: Op een gegeven moment is alles wat erin is gestopt er ook weer uitgehaald. Het bedrag aan (gestort) kapitaal is eindig. Begrijp ik goed dat het slechts uitstel van executie is?
Ja en nee.
Ja, want op een gegeven is er geen kapitaal meer om terug te betalen en dan moet een betaling wel plaatsvinden uit de winstreserves en is de betaling dus in beginsel belast. Bij de eliteschippers[3] is er nog 12,6 miljard euro onbelast terug te geven. Bij de bierprinses[4] kennelijk nog 9,37 miljard euro. Daar kun je nog wel even mee voort. Er gaat volgens de Staatssecretaris ook geen dividendbelastingclaim verloren (zie hierboven vraag 2).
Maar het kan ook zo zijn dat uitstel tot afstel leidt. Winstuitkeringen zijn namelijk niet per definitie belast. Er kunnen afhankelijk van wie de gerechtigde is, vrijstellingen (of verminderingen) van toepassing zijn. Of een vrijstelling van toepassing is wordt in beginsel bepaald op het moment dat een uitkering wordt gedaan, niet op het moment dat de winst wordt opgebouwd. Het kan dus zijn dat winst wordt opgebouwd wanneer iemand de aandelen in eigendom heeft die geen recht op vermindering of teruggave heeft, maar dat de winst wordt uitgekeerd wanneer iemand de aandelen in eigendom heeft die wél recht heeft op een vrijstelling of vermindering. Het kan ook zijn dat de ‘fiscale status’ van de gerechtigde wijzigt.
Er zijn zogenoemde dividendstripping-regels[5] die moeten voorkomen dat kunstmatig gebruik wordt gemaakt van een vrijstelling, vermindering of teruggaaf. Zie hierover ook vraag 5.
Vraag 4: Maar ik kan Dividendbelasting toch altijd verrekenen of terugvragen? Waarom dan zoveel moeite om die Dividendbelasting te voorkomen?
Voor een Nederlandse aandeelhouder is Dividendbelasting een voorheffing; het kan worden verrekend met inkomstenbelasting (of Vennootschapsbelasting), en als de Dividendbelasting de inkomstenbelasting overtreft dan wordt het overige terugbetaald.
Voor buitenlandse aandeelhouders ligt dat anders; voor hen is het een eindheffing. Dat betekent dat in beginsel Nederland geen teruggave of verrekening geeft. Dat betekent echter niet dat het buitenland geen verrekening geeft. In veel gevallen, als het inkomen in het buitenland belast is, is er wel een recht op verrekening of compensatie. Nederlandse Dividendbelasting doet pas pijn als (i) er geen volledig recht is op verrekening, of (ii) als de Nederlandse belasting de buitenlandse belasting overtreft. Dan wordt het aantrekkelijk om manieren te zoeken om onder de heffing uit te komen.
Vraag 5: In dat FD-artikel ‘Belastingvrije kapitaalteruggave is een fiscale kronkelweg’ wordt gesproken over het omzetten van winstreserves in kapitaal door een aandelenruil. Kan ik dat ook?
Nee, bij de opmerking over de aandelenruil lijken de kleine lettertjes van de wet over het hoofd te zijn gezien: die truc werkt helemaal niet. Er is een anti-misbruikregeling in de Dividendbelasting opgenomen die het omzetten van Nederlandse winstreserves in kapitaal bij een dergelijke transactie juist voorkómt. Het boekhoudkundige kapitaal dat wordt gecreëerd wordt voor de Dividendbelasting niet als kapitaal aangemerkt: fiscaal niet-erkend kapitaal. Bij buitenlandse winstreserves werkt een aandelenruil wel, tenzij er een overwegend anti-fiscaal motief is. Dat de regeling bij buitenlandse winstreserves anders is, is overigens logisch. Dat zijn winstreserves waarop geen Nederlandse dividendbelastingclaim rustte toen deze werden opgebouwd. Er wordt dus geen Nederlandse Dividendbelasting ontgaan.
Vraag 6: In hetzelfde FD-artikel wordt verwezen naar een “variant” op het omzetten van winstreserves in kapitaal door een aandelenruil. Hoe zit dat?
Die ‘variant’ waarnaar verwezen wordt, lijkt een ‘oppompconstructie’ te zijn; laten we het de ‘bierpomp’ noemen. In het artikel over de bierprinses wordt hoogleraar Belastingrecht Van de Streek als volgt geciteerd: „De vraag rijst hoe het kan dat het kapitaal van [J BV] dik 9 miljard euro bedraagt. Dat kapitaal belichaamt de winstreserves van [H] en daarover zou bij uitkering Nederlandse Dividendbelasting moeten worden betaald. Er is blijkbaar tussen allerlei vennootschappen geschoven met de [H]-aandelen. Mogelijk heeft [J BV] de aandelen binnen de groep gekocht met een lening die later is omgezet in kapitaal. Eenmaal het kapitaal verhoogd, kunnen de door [J BV] ontvangen [H]-dividenden belastingvrij als terugbetaling Nederland uit.”
Wat mij betreft lijkt dat een plausibele suggestie. Er lijkt sprake te zijn van een vorm van ‘Holland Routing’. Holland Routing betreft een transactie waarmee je kunstmatig door het samenbrengen van belangen in een Nederlandse entiteit de toepassing van een vrijstelling – of een reeks aan vrijstellingen – forceert die eigenlijk niet voor jou bedoeld is.
Holland-routing heeft wat karakteristieken in zich van het hiervoor al genoemde dividendstripping[6]. Je zou echter verwachten dat ervoor gezorgd is dat aan een van de cruciale voorwaarden niet is voldaan, namelijk het behoud van de economische gerechtigdheid tot de aandelen door de originele aandeelhouder. Die voorwaarde is/was bij ‘groepstransacties’ doorgaans eenvoudig te voorkomen.
Per 1 januari 2024 is de misbruikregeling die gaat over dividendstripping gewijzigd. Deze wijziging lijkt met name van toepassing op transacties met beursaandelen en lijkt de bierpomp niet te raken. Kennelijk wordt op dit moment onderzoek gedaan naar dividendstripping-transacties in deelnemingssituaties. In het voorjaar van 2025 zal de Kamer daarover worden geïnformeerd (zie ook Antwoorden op Kamervragen van het lid Idsinga).
Vraag 6: En wat is die truc van de eliteschippers?
Laurens Berentsen schreef in het FD: “Investeringsmaatschappij HAL zette voorafgaand aan zijn verhuizing van Curaçao naar Rotterdam zijn winstreserves van meer dan €3 miljard om in agioreserves. Met instemming van de Belastingdienst, zo meldde het bedrijf in maart. HAL, waarvan de eigenaarsfamilie Van der Vorm 70% in handen heeft, kan hierdoor in de toekomst geld uitkeren aan zijn aandeelhouders zonder Dividendbelasting te hoeven afdragen.” Dit lijkt de afstemming met de Belastingdienst te zijn.
Het betreft hier het ‘inreizen’ van een buitenlandse vennootschap naar Nederland. Voor het inreizen was de vennootschap niet belastingplichtig in Nederland voor de Dividendbelasting, maar na het inreizen wel.[7]Zonder de transactie die is afgestemd met de Belastingdienst, zou na het inreizen die 3 miljard euro belast worden met Dividendbelasting (bij uitkering en los van eventuele vrijstellingen en teruggaven). Het betreft echter winsten die niet in Nederland zijn opgebouwd. Winstreserves die na het inreizen worden opgebouwd (dus in Nederland) zijn ‘gewoon’ onderworpen aan Dividendbelasting.
Je zou kunnen zeggen dat het ‘oneerlijk’ is dat die winsten die zijn opgebouwd in het buitenland ineens belast worden in Nederland, maar dat is het systeem van de wet. Dat systeem laat (op dit moment) ook toe dat een vennootschap niet hoeft af te rekenen over in Nederland opgebouwde winsten als deze het land ‘verlaat’. Het is in die zin evenwichtig.
Het is echter wel een transactie die wordt uitgevoerd vóórdat de vennootschap Nederland inreist; dus voordat die binnen de heffingssfeer van Nederland komt en de transactie zou – als deze in Nederland zou hebben plaatsgevonden – wel hebben geleid tot een verhoging van het nominaal gestort kapitaal (en Dividendbelasting, artikel 3 lid 1 onderdeel c). Er wordt gebruikgemaakt van een verschil in heffingssystemen van Curaçao (geen Dividendbelasting) en Nederland (wel Dividendbelasting).
Vraag 7: Wat gebeurt er als een bedrijf Nederland verlaat, fuseert of ophoudt te bestaan?
Zoals hierboven al omschreven, hoeft een vennootschap (op dit moment) niet af te rekenen voor de Dividendbelasting als deze Nederland verlaat. Er is dan dus geen Dividendbelasting verschuldigd. Ze moeten overigens wel afrekenen voor de Vennootschapsbelasting. Nederland ‘verlaten’ kan een vennootschap op twee manieren doen: (a) de feitelijke leiding verplaatsen naar een ander land, waardoor de vennootschap inwoner wordt van een ander land en (b) wegfuseren in een buitenlandse (EU) entiteit.
Wanneer de vennootschap de feitelijke leiding verplaatst, dan kan dat ertoe leiden dat de vennootschap belastingplichtig wordt in een ander land en dat op basis van een verdrag tussen Nederland en dat andere land het Nederlands heffingsrecht wordt beperkt. Nederland mag dan niet meer in alle gevallen Dividendbelasting inhouden.[8]
Wanneer een Nederlandse vennootschap wordt weggefuseerd in een buitenlandse vennootschap, dan houdt de Nederlandse vennootschap op te bestaan. Indien een Nederlandse vennootschap ophoudt te bestaan door liquidatie, dan leidt dat tot heffing van Dividendbelasting (voorzover er zuivere winsten zijn). Bij een fusie houdt de vennootschap echter op te bestaan zonder liquidatie en is er een overgang onder algemene titel van het gehele vermogen. Dit leidt niet tot een heffingsmoment voor de Dividendbelasting.
Vraag 8: Hierboven schreef je over informeel kapitaal als derde fiscaal erkende vorm van kapitaal. Kan informeel kapitaal ook worden terugbetaald zonder belastingheffing?
Hierboven had ik inderdaad omschreven dat informeel kapitaal voortkomt uit onzakelijk handelen tussen een vennootschap en een aandeelhouder, vanwege de bijzondere relatie tussen de aandeelhouder en de vennootschap. In andere woorden, het betreft een verrijking van de vennootschap die niet voorkomt uit de reguliere activiteiten van de vennootschap, maar uit de relatie tussen de aandeelhouder en de vennootschap. Het omgekeerde van een informeel kapitaal is een informeel/verkapt dividend. Een verkapt dividend kan ook belast zijn met Dividendbelasting.
Informeel kapitaal is naar mijn mening ‘gewoon’ kapitaal voor belastingdoeleinden, en informeel zou (dus) ook dezelfde behandeling moeten krijgen als ander kapitaal. De Belastingdienst heeft recent een Kennisgroepstandpunt gepubliceerd waar een andere opvatting uit blijkt. De vraag was of informeel kapitaal als ‘gestort’ kapitaal kan worden beschouwd. De Belastingdienst vindt van niet. Dat betekent dat informeel kapitaal – volgens hen – niet op dezelfde wijze kan worden terugbetaald.
Overigens wordt in het standpunt ook verwezen naar een besluit (paragraaf 8.1) waarin is geregeld dat een belaste terugbetaling van kapitaal – dus zonder het eerst om te zetten in nominaal kapitaal – geen impact heeft op de hoogte van het fiscaal erkende gestorte kapitaal. Dat is op zich logisch, anders zou effectief kapitaal alsnog belast worden. Dat was in de oude Dividend- en Tantièmebelasting trouwens al expliciet geregeld.
Uit frustratie over de ontoegankelijkheid van samenvattingen van rulings heeft Maurits Vedder www.taxrulingsandpolicy.nl in het leven geroepen. Op dit platform ontsluit hij belastingrulings en kennisgroepstandpunten van de Belastingdienst. Soms schrijft hij thematische “Explainers” en “Commentaren”: artikelen waarin hij rulings en wetgeving becommentarieert. Dit artikel is een in samenwerking ingekorte en voor leken aangepaste bewerking van zo’n Explainer: klik hier voor het origineel.
NOTEN
[2] Agio is het kapitaal dat op de aandelen wordt gestort boven de nominale waarde van het aandeel. Bijvoorbeeld: 10.000 aandelen à € 10 nominaal die voor € 15 worden volgestort, geven een nominaal gestort aandelenkapitaal van € 100.000 en een agio van € 50.000.
[3] “Eliteschippers” verwijst naar de door journalisten beschreven casus van investeringsmaatschappij HAL, die in o.a. een artikel in het FD wordt genoemd en waarop ik verderop in mijn artikel nog terugkom.
[4] “Bierprinses” verwijst naar de door journalisten aangehaalde casus van mevrouw de Carvalho–Heineken, grootaandeelhouder en directeur van Heineken Holding, die o.a. in een artikel in NRC wordt genoemd en waarop ik ook verderop in mijn artikel nog terugkom.
[5] Voor mijn uitleg over dit begrip: klik hier
[6] klik hier voor toelichting
[7] Zie ook mijn uitleg over de vestigingsplaats(fictie)
[8] Hier ga ik verder op in, in mijn explainer over de vestigingsplaatsfictie.
Één gedachte over “Een indianenverhaal met bierprinsessen en eliteschippers”